Form 2 Bab 5

Bab 5- Kekayaan Ekonomi Sabah Menarik Minat Syarikat Borneo Utara British (SBUB)

1.以前沙巴是由Brunei和Sulu统治的。后来因为资源丰富,吸引了Amerika Syarikat,Britain, Belanda和Sepanyol。
2.Pertapakan syarikat Eropah di Sabah bermula pada tahun 1865.

(这个part很欠打)
a)Sultan Brunei memberikan konsesi tanah di Sabah kepada wakil Amerika Syarikat -C.L. Moses, selama 10 tahun.

b)Moses menjualkan konsesi tersebut kepada The American Trading Company yang diketuai oleh J.W.Torrey dan T.B.Harris.

c)Torrey gagal memajukan penanaman kopi dan tebu di Kimanis dan menjualkan haknya kepada Von Overbeck.

d) Overbeck menghadapi masalah modal dan meminjam wang daripada syarikat Alfred Dent dan Edward Dent pada tahun 1877.
总之他们爽爽就推给别人, Sultan Brunei 给Moses, Moses 给Torrey 和Harris, Torrey 又给Overbeck

e) Gabenor Labuan, W.H. Treacher bersetuju membantu Overbeck memperbaharui tempoh pajakan daripada sultan Brunei dengan syarat syarikat yang ditubuhkan diletak di bawah kekuasaan British.

f) 1877- Sultan Brunei menyerahkan tanah antara Teluk Kimanis dan Sungai Sibuku.

g)1878-Sultan Jamalul Alam(Sultan Sulu)menyerahkan kawasan dari Sungai Pandasan hingga ke Sungai Sibuku.

h) Pada tahun 1800, Overbeck menjualkan semua haknya dalam syarikat kepada Alfred dan Edward Dent.

i) Bagi menambahkan modal perniagaannya, Dent menubuhkan Persatuan Sementara Borneo Utara British Berhad untuk membolehkannya menjual saham syarikat kepada rakyat British.

j) Persatuan Sementara Borneo Utara British 要Piagam Diraja 来 mengukuhkan kedudukan.

1881-British给他们一个 Piagam Diraja. 这个piagam membolehkan SBUB mentadbir Sabah.
1882-Persatuan Sementara Borneo Utara British 的名字换成 Syarikat Borneo Utara British (SBUB)
a) Sir Rutherford Alcock = Presiden pertama.
b) Alfred Dent = Pengarah Urusan

Antara syarat-syarat Pemberian Piagam Diraja kepada SBUB ialah:
-SBUB hendaklah memerintah Sabah dengan adil dan saksama.
-SBUB hendaklah memelihara agama, adat resam dan undang-undang penduduk tempatan.
-SBUB tidak boleh menyerahkan wilayah Sabah kepada kuasa lain tanpa persetujuan daripada kerajaan British.
-SBUB mesti menerima nasihat daripada kerajaan British.
-SBUB mesti melantik pentadbir daripada pegawai yang diakui oleh kerajaan British.

7. 有了 Piagam Diraja, British就可以阻止其他的kuasa barat来霸掉Sabah.
8. 1888-Sabah menjadi naungan British apabila SBUB mendatangani Perjanjian Perlindungan Borneo Utara yang meletakkan hal-ehwal luar negeri Sabah di bawah kerajaan British.

----------------------------------------------
1. Pemerintahan SBUB di Sabah diketuai oleh seorang Gabenor(Gabenor pertama= W.H. Treacher)
2. Gabenor dilantik oleh pengarah syarikat dengan persetujuan kerajaan British.
3. Gabenor dibantu oleh Majlis Penasihat yang ahlinya terdiri daripada:
i) Setiausaha Kerajaan
ii) Bendahari
iii) Ketua Pasukan Keselamatan
4. Pusat pentadbiran SBUB terletak di Sandakan.

5. British成立的jabatan:
a) Jabatan Pos
b) Jabatan Polis
c) Jabatan Buruh
d) Jabatan Kewangan
e) Jabatan Tanah dan Ukur
(PPBKT)

6. 为了方便管理, Sabah被分成几个residensi(Residen管)
然后每个Residensi 又被分成几个 daerah(Pegawai Daerah管)

Pegawai Daerah 的工作:
i. Majistret.
ii.Pemungut cukai
iii.Bendahari daerah
iv.Pegawai Buruh
v. Ketua pentadbir semua jabatan di peringkat daerah.

Timbalan Penolong Pegawai Daerah 由penduduk tempatan担任.

7. SBUB memperkenalkan jawatan Ketua Anak Negeri (OKK)

Ketua Anak Negeri 的工作:
i. Membantu Pegawai Daerah dalam pentadbiran
ii.Menjaga keamanan
iii.Menguruskan pembahagian tanah.
iv.Mengutip cukai.
v.Memajukan pertanian

Mereka diberi surat kuasa yang membolehkan mereka menguruskan hal yang berkaitan dengan masyarakat tempatan.
Antara Ketua Anak Negeri yang terkenal ialah OKK Haji Mohammad Arshad.

8. Ketua kampung=Orang Tua

Ketua kampung的工作:
i. Menguruskan hal-ehwal kampung
ii.Menjaga keamanan
iii.Membantu memajukan perdagangan
iv.Melaporkan kepada Pegawai Daerah tentang kes-kes jenayah, wabah penyakit dan keselamatan kampung.

SBUB 让那些peribumi 参与pentadbiran, 因为
-他们比较了解自己的adat
-SBUB 没有钱请pegawai Eropah.

9. SBUB melaksanakan undang-undang Barat dan undang-undang tempatan untuk menjaga keamanan negeri.
a) SBUB mewujudkan Mahkamah Majistret dan Mahkamah Anak Negeri.
b) Mahkamah Majistret mengendalikan kes-kes berat seperti:
i. Kes pembunuhan
ii.Penculikan
iii.Rompakan
c) Mahkamah Anak Negeri yang diketuai oleh Ketua Anak Negeri mengendalikan kes-kes peribumi yang berkaitan dengan:
i. Undang-undang Islam
ii.Hukum adat

----------------------------------------------
1. SBUB menguasai Sabah untuk mengeksploitasi kekayaannya seperti:
a) Hasil tradisional
-Sarang burung
*menguntungkan
*pada tahun 1926, eksport sarang burung Sabah mencapai nilai sebanyak 125,000 dolar.
-Sagu(Rumbia)
*hidup subur di kawasan berpaya di muara sungai
*SBUB menggalakkan penduduk Sabah mengusahakan sagu secara komersial.
*dieksport ke Singapura dan Eropah.
-Rotan
-Pokok lanut
*也叫abaka, manila hemp 和 musa textiles.
*hidup di kawasan pamah dan lembah
*用来做tali kapal
*dieksport ke Eropah
-Trepang
*mendapat pasaran yang baik di China
*diusahakan oleh masyarakat Bajau
-Sirip ikan yu & mutiara
*diusahakan oleh masyarakat Bajau

SBUB mengenakan cukai 因为他们缺钱
-cukai kepala
-cukai tanah
-lesen perahu
-lesen senjata

b) Hasil pertanian
TEMBAKAU
-mutu tembakau Sabah terbaik di dunia
-diusahakan di Pulau Banggi, Teluk Marudu, Lahad Datu, Tawau, Sandakan.
-dieksport ke Amerika Syarikat & Belanda [AB]
-SBUB menggalakkan penanaman tembakau dengan mengecualikan cukai eksport kepada peladang tembakau.
GETAH
-diusahakan di Beaufort, Jesselton dan Tenom
-pembinaan landasan kereta api meningkatkan pembukaan ladang-ladang getah di Sabah.
-SBUB menggalakkan perusahaan getah di Sabah dengan
i. Memberi 4% dividen kepada pengusaha getah
ii.Memberi pengecualian cukai eksport selama 50 tahun
iii.Membawa masuk buruh China dan Jawa untuk bekerja di ladang getah.

c) Pembalakan
-Sabah mempunyai banyak sumber kayu balak seperti seraya, ramin, kapur, belian, dan meranti.
-kegiatan pembalakan dijalankan di Sandakan, Lahad Datu, dan Tawau.
-SBUB membawa masuk buruh dari Indonesia dan Filipina untuk bekerja di sektor pembalakan.
-hasil balak dieksport ke Australia, Britain, China, Singapura melalui pelabuhan Sandakan.

d)Perlombongan
-Emas
*diusahakan oleh orang Cina di Sungai Segama
-Arang batu
*dilombong di Silimpopon dan Labuan
*Silimpopon mempunyai longgokan arang batu terbesar di Asia Tenggara.
*Perlombongan arang batu diusahakan oleh Syarikat Cowie Harbour Coal.
-Mangan
*Mangan diusahakan di Teluk Marudu oleh Syarikat British Borneo Exploration dan dieksport ke Britain.

----------------------------------------------

1. SBUB menbangunkan kemudahan asas 都是为了他们自己nia.

2.Kereta api
-dibina untuk membolehkan SBUB mengangkut hasil bumi dari kawasan pedalaman ke pelabuhan.
-1896~Weston ke Beaufort.
-1905~Beaufort ke Jesselton, Tenom ke Malalap.

3. Jalan raya
-dibina untuk menghubungkan kawasan ekonomi dengan bandar dan pelabuhan.
-bertumpu di kawasan bandar-bandar utama Jesselton, Sandakan, Lahad Datu, Kudat, Tawau.

4. Perkapalan
-1890~syarikat perkapalan Straits Steamship memulakan perkhidmatan untuk mengangkut penumpang dan barangan.

5. Pendidikan
-SBUB 没有酱注重 pendidikan因为
a)pendidikan不能帮他们赚钱
b)SBUB 没有钱

-1883~ Institut Byron telah didirikan oleh mubaligh Roman Katolik di Sandakan.
-1909~ Jabatan Pelajaran ditubuhkan untuk menguruskan sekolah-sekolah di Sabah.
-1915~ Sekolah Latihan bagi anak-anak Ketua Anak Negeri telah dibina di Jesselton untuk melatih anak-anak Ketua Anak Negeri. Lulusan sekolah boleh memegang jawatan renjer, kerani dan Ketua Anak Negeri.
-1921~ Sekolah Melayu yang pertama dibina di Kota Belud.
-Sekolah Cina dibina dan dikendalikan oleh masyarakat Cina.
-Buku teks, sukatan pelajaran dan tenaga pengajar dibawa dari negara China.

6. Kemudahan kesihatan.
- SBUB menbina hospital di bandar-bandar utama seperti Sandakan, Jesselton, Beaufort dan Kudat.
- Pusat kesihatan dibina di kawasan luar bandar.
- 1903, loji air dibina di Kota Kinabalu untuk membekalkan air yang bersih kepada penduduk Sabah.

7. Keselamatan
- Kontinjen Polis ditubuhkan untuk mengawal keselamatan.
-1900~ Skuad Terbang yang dianggotai oleh pegawai polis tempatan ditubuhkan oleh SBUB untuk menjamin keselamatan.

8. Perbandaran
a) Kudat
-1881~ dijadikan pusat pentadbiran SBUB yang pertama
- Kedudukan geografinya tidak sesuai untuk pertanian menyebabkan Kudat gagal menarik ramai penduduk dan pedagang.
-1884~ SBUB memindahkan pusat pentadbirannya ke Sandakan.
b) Sandakan
-1879~ diasaskan oleh William Pryer
-dinamakan Elopura=bandar yang cantik
-berkembang pesat kerana peranannya sebagai pusat pentadbiran, pembalakan, dan pelabuhan antarabangsa.
c) Jesselton
-1900~ diasaskan oleh Charles Jessel
- Nama asalnya ialah Jessel Town
- juga dikenali sebagai Api-Api(亚庀), Singga Mata, Diasuka
- berkembang pesat berikutan perkembangan tanaman getah dan pembinaan landasan kereta api.
-1967~ namanya ditukar kepada Kota Kinabalu.